Zaman Makineleri, Paul J. Nahin

Yazar samimi önsözüyle metni açarken kitabını okumak isteyen kimselerin fizik veya matematik dehası olmasına gerek olmadığını belirtiyor. 2100’den fazla makaleyi inceleyen yazar kitabı tam olarak 2 bölüme ayırmış, herkesin okuyabileceği 400’ün üzerinde sayfa ve teknik notlarla desteklenmiş kuram ve şematiklerin bulunduğu 300 sayfa olarak.

17 ve 18 yüzyılda “ hayal yolculuğu veya “ olağanüstü yolculuk” motifleri bilim kurgunun ( şimdiki adıyla ) ana konusunu oluşturduğunu, bugünün dergi anketlerini yanıtlayan kimselerin geçmişi romantik bir yer olarak hayal ettiğini ifade eden yazar, kitabın konusunu belirten William Blake’den  son derece yerinde bir alıntı yapıyor : “ sonsuzluğu ve ölümsüzlüğü bir saatliğine avucunda tutmak “. Burada bahsedilemeyecek kadar çok atıf ve özet veren metinde, zaman yolculuğunun insanların sihirli dünyasını yeniden kurma, ait olma hissini yeniden kazanma ve dünyayı yeniden güzel bir haline getirme girişimi olduğunu belirtiyor. Distopik gelecek manzaraları ve işlendiği romanlara örnekler veren yazar, insan ırkının sonunu görmek için geleceğe gitmenin çoğu bilim kurgu romanında kullanılan ortak bir tema olduğunu, rüyalar yoluyla zaman yolculuğu yapmanın asıl amacının toplumu eleştiren alt metni destekleyen hikayelerde yaygın bir anlatım biçimi olarak kullanıldığını, düşüncenin zaman ile sınırlı olmadığını belirtiyor.

1940’larda uykuyla geleceğe yolculuk motifi o denli yaygınlaşmış ki tembelleşen yazarların, kullandıkları yöntemi açıklamayı dahi boş verdiklerini söyleyen yazar, dondurularak “ geleceğe yolculuk” yapan karakterlerin esasında “zaman yolcusu “olmadıklarını, sadece zamanın dışında kalmış kişiler olduklarını ifade etmiş. Çeşitli uyuşturucular aracılığıyla zaman algısının bozulmasını içeren hikaye veya romanları incelemeyen yazar bunların zaman yolculuğu olmadıklarını vurgulamış. Zihin yolculuklarını yerinde ve kimi yerde mizahi eleştiriler getiren yazar, zaman yolculuğu temalı çoğu popüler yapıtının elektrik arkları kullandığını bu sayede daha teknolojik bir algı yarattıklarını belirtmiş. Kurgu roman ve bilim kurgu ekolü arasındaki farkları işleyen örnek verdiği hikayeler üzerinden irdeleyen azar; en önemli farkın kurgunun içindeki “ bilim “ ( açıklama ve tutarlılık eksikliği ) yetersizliği olduğunu vurguluyor.

 Yazar,ilk kez Mackaye’nin Panchronicon’da geçmişi değiştirme, nedensel döngüler, kendiyle karşılaşma gibi çelişkilerin belirgin biçimde işlendiğini, Wells’in Zaman Makinesi’nin yayınlanmasından çok önce bu konuların irdelendiğini, bu eserde zamanda geriye giden kişinin gençleşeceği gibi yanlış iddialar reddedildiğini ifade ediyor. Einstein’ın hesaplarını farklı biçimde şematize eden Kurt Gödel’in kendi üzerine kapanan zaman döngüleri ile zamanda geriye yolculuk gibi temalara fiziki altyapı tanımladığını ( fark etmeden de olsa ) belirten yazar, modern anlamda zaman makinesinden söz eden ilk kişinin Wells olduğunu belirtiyor. Tüm kuramsal modellerin aynı zamanda uzayda yer değiştirmeyi de gerektirdiği vurgulayan yazar, okura ilginç bir çelişki de sunuyor: Sabit bir zaman makinesi çalıştırıldığında zamanda geriye giderse 1 saniye önce bulunduğu yerde “kendisiyle” çarpışmaz mı? Ortaya çıkan tahribatın dolayısıyla nedenselliği de yok edeceğini ifade eden yazar, araç çalıştırılmadan önce bu yıkım ortya çıkıyorsa araç nasıl çalıştırılıyor ( baş ağrıtabilir ) diye soruyor.  Konu hakkında yazan çoğu ilk dönem bilim kurgu yazarlarının bu sorunsaldan tamamen habersiz olmakla suçlayan yazar, çok yerinde noktalara dikkat çekiyor. Bu koşullardan Dünya’nın kendisinin Güneş çevresindeki hareketinin de yok sayıldığını da ekliyor. Başka bir açıdan bakılırsa geçmişteki Dünya’nın evrenin genişleme hızı da göz önüne alınırsa milyarlarca km uzakta olacağını vurguluyor metin.

Global zaman ve özgün zaman kavramını başarılı ve basit bir örnekle aktaran yazar, çok yüksek hızlarda yolculuk yapabilmek için zaman yolculuğunun sırrının çözülmesi gerektiğine dikkat çekmiş. Geçmişte üstünlük sağlamak için geleceğin bilgisinin kullanılması düşüncesinin erken bilim kurgu edebiyatının önemli motiflerin olduğunu ve sıkça kullanıldığını belirten yazar son derece ilginç örnekler vermiş. Uzayda hareket etmenin getireceği yaraların zamanda hareket etmenin getireceği faydalarla artmasını dilediğimizi, ileriye veya geriye dönük zaman yolculuğunun askeri, politik, turistik, eğlence ( film vs. ) veya bilim adına yapılan çeşitlemelerle dolu olduğunu belirtiyor. Zamanda geriye yapılan yolculuğun, mezarlarından dirilerek canlanan ölülerle dolu bir geçmişi geri getirmesi sözü edilmeyen dehşet verici bir durum olduğunu da ekliyor. Dolayısıyla zamanda yolculuğun büyük duygusal sarsıntılar tehlikesi barındırdığını, kişisel veya toplumsal sorumluluk kavramlarını da çürüteceğini belirtiyor.

Çoğu bilim kurgu yazarının zaman yolculuğunun imkansızlığını kanıtlamak için çok uğraştığını hatta Larry Niven’ın bunu bir metafizik yasası haline getirdiğini alıntısıyla vurguluyor: “ konuşulan evrende zamanda yolculuğun ve geçmişin değiştirilmesi mümkünse, bu evrende bir zaman makinesin hiç icat edilmeyecektir.” Dede-torun paradoksu ve nedenselliğin doğasına giriş yapan yazar, geçmiş olayların değiştirilemez olması konusundaki sorunun, ilahiyatçıların özellikle ilgisini çektiğini doğasında determinizm ve özgür irade tartışmasını içerdiğini ifade ediyor. Bilim kurgu romanlarının, geçmişi değiştiren paradokslardan sakınan bir sınırlama biçiminde sadece geçmişi gören aletlerle dolup taştığını; çoğumuzun geçmişteki önemsiz ayrıntıların bütün geleceği değiştirebileceği şeklindeki metafizik yanılgıyı benimsediğimizi belirtmiş.  Romanlarda kullanılan Kurt deliklerinin esasen 4 boyutlu uzayın 5. Boyuta katlanması olduğunu, gerçeklikteki çatlakları belirtmek için “kapı”, “geçit”, ve “ayna” motiflerinin sıklıkla kullanıldığını ifade eden yazar, 4. Boyutun genellikle hayaletler, cinler, periler gibi doğaüstü motiflerle ilişkilendirildiğini aktarmış.

4 boyutlu uzay-zamanın blok evren yorumunda asıl felsefi sorunun fiziki görünen kadercilik olduğunu, bunun bir matematikçinin özgür iradeyi reddetmesinin geometri ile süslenmesi gibi algılandığını ifade eden yazar, blok evren modelinin bilim kurgu yazarlarına bilimsel bir temel oluşturduğunu ancak bazı yazarların zaman yolculuğunun evrensel kütle-enerji korunumu yasasını açıkça ihlal ettiğini savunduğunu da eklemiş. Dilbilgisine dayandırılarak yapılan tartışmaların çoğunun  haklılık kabul edilene değin kendini tekrarlama taktiğini kullandığını, tüm düşünürlerin zaman yolculuğunun dilbilimcileri, teoloji alanlarının değil matematik ve fiziğin bir sorunsalı olduğunu vurgulayan yazar, paralel evrenler, kendi içinde tutarlılık ilkesi ( igor Novikov ) gibi farklı yorumlara da kitabında yer vermiş. Nedensel döngülerin tek bir kez yaşandığını, sonsuz zaman döngülerinin ( time loop ) fiziken imkansız olduğunu ancak zaman yolculuğunun statik bir evrende ( blok evren modeli ) kendi içinde tutarlı olduğunu Feynmann ve Wheeler’ın gösterdiğini söyleyen metin, zaman makinesinin ciddi felsefi, sosyolojik, teolojik, tarihi ve psikolojik sonuçları olacağını vurgulamış. Şu açıdan bakılacak olursa tüm tarihin kelime anlamıyla yeniden yazılacağı öngörülebilir: Önemli tarihi kişiliklerin hayatını gözleyebilseydiniz?  Zamanda geriye gidip tüm önemli ülke liderleri, dini ve sosyal figürleri inceleyebilseydik... o zaman ne düşünürdük?

Akıcı ve anlaşılır bir metin kaleme almış olan yazar, antoloji sayılabilecek denli çok sayıda alıntı ve referans vermiş. Son sayfalardaki notlar ve referanslar bölümü de teknik not içermediği için matematik veya fizik arkaplanı olmayan kişiler tarafından da okunabilir. Yüzlerce sayfa boyunca kesin bir şey söylemekten çekinen yazar, olası kuramların geçerliliğini ve nedenselliğe zarar verip vermeyeceğini sorgulamış. Son derece zekice çıkarımlar sunan çok sayıda argüman okuru sıkmayacak şekilde aktarılmış.