Cebirci, İain M. Banks

Sene 4034. Mercatoria Hükümdarlığı'nın uzak bir köşesindeki Nasqueron'da, Yavaş Kahinler Tarikatı'na dahil olan Fassin Taak, kadim bir ırk olan Ahali'yi araştırmaktadır.  Yaklaşan İşgal söylentisi, askeri eğitimi olmamasına rağmen Fassin Taak'ın Şeriflik Oculası tarafından binbaşı yapılarak milyarlarca yıllık bir sırrın peşine düşmesine sebep olacak olaylar serisini başlatacaktır...

Yazar metnini açarken animalist imalar kullanmış, insanlar belli koşullar altında hayvan beden parçaları insanlara entegre edilebiliyor. Klan Bantrabal ( Yavaş kahinler ) 'ın lideri ve Fassin'in amcası olan Slovius'un bir ayıbalığı olması, aslan yüzlü bir suikastçi gibi örnekler verilebilir. Bu uzak gelecek romanında Descratesçi bir tahakküm hakim, insanların hafızaları silenebiliyor, insan bedeni üzerinde çok gelişmiş bir anlayış mevcut.Genetiğe olan hakimiyetleri anne karnında istenilen özelliklerin yerleştirilmesini sağlamakta. İlerleyen teknoloji, yeni ve dehşet verici işkencelerin icat edilmesine neden olmuş. İnsan ömrü bin yılın üzerine çıkmış bu sayede ışık hızında yolculuk insanlığın galaksiye yayılmasını sağlıyor: Yolculuklar solucandelikleri aracılığıyla yapılıyor.

Kadim Irk "Ahali", Galaksiye Yayılmanın Anahtarını Elinde Tutuyor

Kurgusunu milyarlarca yıllık bir galaksi tarihine yayan yazar, en eski ve bilge ırk olarak gaz devlerinde yaşayan Ahali'yi metninin önemli bir parçası olarak kullanmış. Nasqueron'un bulut katmanları arasında yaşayan Ahali ve onları araştıran Kahinlerin ilişkileri deniz biyologlarının memelilerle olan ilişkilerinin sofistike bir uyarlaması olarak dizayn edilmiş. Ahali'nin sosyal dinamiklerine sert Darwinist ve Freudyen imalar hakim olmakla birlikte, kayıtsız yapıları sosyal eleştiri olarak alınmalarına neden olabilir. İnsan merkezci ahlak anlayışı ve yararcılık , Ahali'nin sosyal dinamiklerini tartışırken karşı karşıya geliyor. Milyarlarca yıl yaşayan bir ırkın gençlerinin 100 yıllık süre boyunca köle, av ve yemek olarak sınıflandırılması tüm bu tartışmasının ortasındaki motif. Ahali'nin sahip olduğu teknoloji ve askeri güç bir sır.

 İşgal kuvvetlerinin başındaki general/rahip Luseferous ( Lucifer iması ), katıksız bir sadist. Bir diktatör olan Luseferous üzerinden anal sadistik bir sağaltım yapan yazar Freudyen öğelere fazla ağırlık vermiş. Akıcı diliyle, hiyerarşi, militarizm ve kayıtsızlık eleştirisi yapan yazar geçmişe gidiş gelişlerle öyküsünü kurmuş. Yenilikçilik ve gelenekçilik tartışmasını Yavaş Kahinler deki dinamikleri değiştirmeye çalışan Fassin Taak üzerinden işleyen yazar, kimi yerde Orwellyen tezatlar kullanmış. Kahin hiyerarşisinde Fassin'in yarattığı dalganlanma ile sorgulanan tartışma sonunda, yenilikçilik yüceltilmiş.

Fassin'in geçmişindeki bir olay "hayatta kalanın suçluluğu " sergilemesine neden olurken kurgu içinde yer kaplayacak olan Saluus'un da okura tanıtılmasına hizmet ediyor. "Ciddiyet Okulu" bir askeri akademi olarak yasal bir işkence odasından farksız. Ordu'dan metin boyunca sıkça söz edilmesine karşın güçlü militarizm eleştirileri ve kimi yerde mizahi dokundurmalar dışında kurgu için yer kaplamamakta.

İşgal Kuvvetleri Yaklaşırken...

Yapay Zeka bir tabu ve geçmişte yaşanan büyük bir "etnik temizlik" sonucu kurulan Şeriflik Oculası yeni bilinçlerin devreler arasında uyanmamasını sağlamak için gereken tüm önlemleri alıyorlar. Kimi yerde mota mot çeviriler göz çarpsa da metnin geneli son derece başarılı. Polis şiddeti sorgusu ve acımasız uygulamaların detaylı tasvirleri anarşist imalar içermekte. Ahali listesi " Cebirci" nin peşindeki Fassin,'in Öteden gelen ajanı olmasına dair yapılan imalar ve kurgu oyunları gibi sonunda bir motife bağlanmayan kurgudaki delikler belli yerlerde ciddi tutarsızlıklar oluşmasına neden olmuş. Rehavetteki uygarlık "Ahali", toplumsal yaklaşımı ima etmekte. Yavaş ve Hızlı ahali kıyaslaması , tüketim toplumu atfı ve eleştirisi olarak okurun karşısına çıkarken beden ve ruh ikiliği görüşünü tüm metine hakim olduğu gözden kaçmıyor. Konformizm uyarılarını Ahali üzerinden yürüten yazar, Platocu bir imayla " Gerçek"i hegemonya dini olarak kurgulamış. Bilimsel kuşku ve merakın dinleşerek ana akım inanç haline gelmesi güçlü bir tezat olarak kullanılmış. Ahali üyesi Oazil üzerinden anarşist argümanlar yürüten yazar, Saluus karakterini yürüyen bir "İd" olarak kurgulamış. Saluus'un babası ile olan ilişkisi üzerinden klasik psikanalitik sağaltım yaparak  doyumsuzluğu ve oral fiksasyonu açıklamaya çalışmış. Çığrından çıkmış bir hedonist olan Saluus bir kadın avcısı.

Ağır bir sosyal Darwinizmin Mercatoria hiyerarşisine hakim olması, yazarın elitizm ve oligarşik tahakküm kurguladığı seferberlik koşullarında toplumsal müşterek ve bireysel özgürlüklerin ihlal edilmesine neden olan azınlığın hükmünü vurguladığı başarılı öğeler. Uzay giysisi/mekiğinden çıkışı doğuma benzeten yazar, ayrılık gerginliği iması yaparken yaşam ve uzayı benzeterek nihilist bir argüman olarak kullanmış. Ythyn ırkını ölüme tapan uzay boşluğundan ceset toplayan bir ırk olarak dizayn eden yazar, "Thanatos" atfında bulunuyor. Savaştıkları başka bir ırk tarafından yenilip genetik manipülasyona tabi tutulan Ythyn, son derece hüzünlü öğelerle bezenmiş. Kadercilik bu ırk üzerinden eleştirilirken ibret motfi olarak okurun karşısına çıkıyor. 

Cotard Sendromuna sahip bir yıldız gemisi yapay zekası, canlı ve kadim bir ırk olan Bulutçular ( yazarın bitkisel kökenli olduğunu iddia ettiği zeka sahibi bir nebula türü ) gibi son derece taze ve kimi yerde fazlasıyla desteksiz motifler metni canlandırıyor. " Makinedeki hayalet" atfı yapan yazar, metninin tümünde binlerce yıl süren cümleler kullanmış. Bağlaç ve virgülleri yarı otomatik cephanesi gibi kullanan yazar kimi zaman bir sayfanın  üçte biri tutan cümleler kuruyor. Kurgudaki boşlukları ve yüzlerce sayfada kurduğu motfi saniyeler içinde çok da ikna edici olmayan bir şekilde dağıtması okurda hayal kırıklığı yaratabilir. Geneli ortalamanın üzerinde olan kitap sadece Bilim kurgu hayranlarının ilgisini çekecektir.